Bu sergi, yıkımın ardından geriye ne kaldığını soruyor. Bedenlerden sonra, kentlerden sonra, evlerden, sokaklardan, anılardan sonra ne kalır? “Kalanlar: Filistin”, yok edilenin değil, yok edilemeyenin izini sürer. Bu sergide yer alan eserler, savaşın doğrudan temsilini yapmaz; onun bıraktığı tortuya, geride kalan sessizliğe, nesnelerin yüklediği tanıklığa odaklanır: Bir duvar parçası, boş bir tencere, yanık bir ses kaydı, karanlık bir koridor, yarım kalmış bir oyun, söylenmemiş bir cümle!.. Burada sanat, felaketin estetiğini değil; felaket sonrası var kalma hâlini görünür kılar. “Filistin: Kalanlar” bir şiddet gösterisi değildir. Aksine, şiddetin ardında kalan insanî kırıntıların sergisidir. Kadınlar, çocuklar, yaşlılar, evler, anılar, eşyalar ve susturulmuş sesler bu serginin öznesidir. Her eser, kaybolan bir hayatın temsilcisi değil; hala orada olan bir insanlık hâlidir. Bu sergi, izleyiciyi sadece bakmaya değil, tanıklık etmeye çağırır. Tanıklık burada pasif bir konum değildir; sorumluluk yükleyen bir duruştur. Çünkü “Kalanlar” yalnız Filistin’de değildir. Kalanlar, bakanın vicdanında, bedeninde ve hafızasında da çoğalır.
Sergideki işler bir ağıt üretmez; bir hafıza alanı kurar. Bu alan, gündelik hayatın kaybı üzerinden konuşur. Bir çocuğun odası, bir kadının mutfağı, bir sokağın sesi, bir evin gölgesi… Savaş, bu sıradanlığı yok ederek en büyük yıkımı yaratır. “Kalanlar”, tam da bu sıradanlığın geri dönüşsüz yokluğunu görünür kılar. Bu sergi, acıyı temsil etme iddiasında değildir. Acının temsil edilemeyecek kadar büyük olduğu yerde, yalnızca izler kalır. O izler de izleyicinin bakışıyla tamamlanır. Her ziyaretçi, burada gördükleriyle kendi etik sınavını verir. “Kalanlar: Filistin”, bir sonun değil, bitmeyen bir tanıklığın sergisidir. Çünkü bazen geriye kalan tek şey, unutmamaktır. Ve belki de en ağır cevap şudur: “Kalanlar Biziz!”
This exhibition asks what remains after destruction. After bodies, after cities, after homes, streets, and memories — what is left? What Remains: Palestine traces not what has been destroyed, but what cannot be destroyed. The works presented here do not offer a direct representation of war; instead, they focus on its residue — the silence it leaves behind, and the witnessing carried by objects: A fragment of a wall, an empty pot, a scorched sound recording, a dark corridor, an unfinished game, an unspoken sentence… Here, art does not aestheticize catastrophe; it renders visible the condition of surviving after catastrophe. What Remains: Palestine is not a spectacle of violence. On the contrary, it is an exhibition of the human fragments left in violence’s wake. Women, children, the elderly, homes, memories, objects, and silenced voices are the true subjects of this exhibition. Each work is not the representation of a lost life, but a manifestation of a form of humanity that still persists. This exhibition calls the viewer not merely to look, but to bear witness. Here, witnessing is not a passive position; it is a stance that carries responsibility. Because what remains is not only in Palestine. What remains multiplies also in the conscience, the body, and the memory of the one who looks.
The works in this exhibition do not produce a lament; they construct a field of memory. This field speaks through the loss of everyday life: a child’s room, a woman’s kitchen, the sound of a street, the shadow of a home… War creates its greatest destruction precisely by erasing this ordinary life. What Remains makes visible the irreversible absence of this ordinariness. This exhibition does not claim to represent pain. Where pain is too vast to be represented, only traces remain. And those traces are completed through the gaze of the viewer. Each visitor here undergoes their own ethical test through what they encounter. What Remains: Palestine is not the exhibition of an ending, but of an unending act of witnessing. Because sometimes, the only thing that remains is not to forget. And perhaps the heaviest answer is this: “What Remains Is Us.”